W dniach 19-20.09.2016 w siedzibie Biblioteki Głównej Uniwersytetu Gdańskiego miała miejsce konferencja specjalistyczna zatytułowana "Czasopisma Naukowe w Bibliotekach – Zmierzch czy Świt?" - poniżej szczegółowa relacja pana Juliusza Rzewuskiego, bibliotekarza odpowiedzialnego za kolekcję czasopism w Bibliotece Kolegium Europejskiego w Natolinie, który miał okazję w wydarzeniu uczestniczyć.
Konferencja została podzielona na 4 sesje. Po przywitaniu uczestników przez dyrektor Biblioteki Uniwersytetu Gdańskiego p. Grażynę Jaśkowiak oraz p. Ewę Kobierską-Maciuszko kierownika Centrum NUKAT będącego współorganizatorem spotkania, jako pierwszy prelekcję miał p. Henryk Hollender, dyrektor biblioteki uczelni im. Łazarskiego w Warszawie. Wysunął on dosyć zaskakującą tezę, że przy obecnym rozwoju technologii czasopismo elektroniczne staje się formą już przestarzałą i należałoby bardziej skoncentrować się na artykułach, jako samoistnych piśmienniczo utworach. Główną przeszkodą dla takiego wyodrębnienia są jednak w tym momencie nie ograniczenia technologiczne, a system ewaluacji naukowców polegający w znacznej mierze na publikacjach w czasopismach o określonej punktacji nadanej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Zdaniem p. Hollendra jak tylko odejdziemy od obecnego sytemu oceny w nauce, będzie można oceniać poszczególne prace autora, a nie same czasopisma, w których są one publikowane.
Drugim prelegentem był p. Marcin Wojnarski z firmy Paperity.org. Stworzył on oprogramowanie agregujące czasopisma i artykuły opublikowane w Otwartym Dostępie z wielu dziedzin nauki. Dzięki tej platformie użytkownicy dostali dostęp do ogromnej bazy pełno tekstowych artykułów z ponad 3000 czasopism. Produkt też wyróżnia się spośród innych narzędzi gromadzących dane o publikacjach Open Access tym, że zbiera dużo więcej danych na temat samych artykułów i miejsc, gdzie zostały one opublikowane, dzięki czemu odbiorca otrzyma pewniejsze źródło do poszukiwań materiałów ogólnodostępnych. Przedsiębiorstwo, pomimo zaledwie dwuletniej działalności na rynku, nawiązało już współpracę z wieloma partnerami jak EBSCO czy portal Plagiat.pl
Kolejne wystąpienie Pani Magdaleny Hamerskiej z Biblioteki Uniwersytetu Gdańskiego dotyczyło ograniczeń dla naukowców i bibliotek, jakie wynikają z obecnego modelu oceny czasopism naukowych. W trakcie referatu p. Hamerska przedstawiła historię oceny naukowej czasopism w Polsce, nakreśliła obecne problemy oraz streściła najnowsze projekty reform tej oceny przygotowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Następnie prezentację miał p. Piotr Krajewski doktorant i pracownik Biblioteki Głównej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Przedstawił on stosunkowo nowy problem związanych z publikacją prac w czasopismach elektronicznych, a mianowicie zagadnienie tzw. „drapieżnych wydawców”. Są to wydawnictwa, które w sposób bardzo natarczywy zachęcają naukowców do publikowania w ich czasopismach pobierając za to duże opłaty. Często czasopisma te nie mają nawet recenzentów, poszczególne zeszyty mają nawet po kilkaset artykułów, w żaden sposób nieocenianych pod względem ich jakości. Niejednokrotnie tacy wydawcy podszywają się pod inne znane wydawnictwa tylko po to by wyciągnąć od autorów opłaty za publikacje. Naukowcy, których kariera w dużej mierze zależy właśnie od ilości publikacji, często nieświadomie stają się ofiarami takich oszustów.
Ostatnim wykładem w pierwszej sesji była prezentacja p. Magdaleny Szuflity-Żurawskiej zatytułowana „Od bibliotetrii do altmetrii”. Altmetria to coraz częściej wykorzystywane narzędzie do pomiarów popularności oraz wykorzystania danej pracy w sieciach społecznościowych. Dzięki tej metodzie naukowiec może dowiedzieć się ile razy np. jego artykuł opublikowanych elektronicznie został pobrany, ile razy został udostępniony, czy też ile osób wspomniało o nim w serwisach takich jak np. Twitter. W dobie coraz większej aktywności naukowców w tych serwisach ta metoda umożliwia na bieżąco określenie stopnia zainteresowania daną pracą, nie zdając się tylko na ocenę samego tytułu czasopisma.
Drugą sesję rozpoczęły panie Dagmara Alaburda i Alicja Tuchacz Kurdziel z Biblioteki Uniwersytetu Gdańskiego. Ich prelekcja dotyczyła obecności ruchu Open Access w realiach polskich. Zdaniem wielu naukowców w Polsce wyniki badań naukowych finansowanych ze środków publicznych powinny być ogólnodostępne. Takie podejście całkowicie zmieniłoby formułę Otwartego Dostępu w Polsce, który w obecnej chwili jest dopiero w początkowych fazach rozwoju.
Kolejna prezentacja p. Agnieszki Lentas z Biblioteki Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego dotyczyła czasopism prawniczych w bibliotekach. Z racji wyjątkowości dziedziny jedynie bardzo mały procent czasopism prawniczych jest dostępnych w wolnym dostępie. Wiele tytułów elektronicznych jest dostępnych na płatnych platformach typu Lex czy Legalis i raczej nie widać na obecną chwilę szans na zmianę tej formy udostępniania.
Następny wykład również przedstawił sytuację czasopism elektronicznych w Polsce na przykładzie Biblioteki Głównej UMCS. Prelekcja prowadzona przez panią Annę Wojtysiak dotyczyła zainteresowań pracowników naukowych i studentów, jeśli chodzi o czasopisma naukowe. Na przykładzie konkretnej uczelni widać wyraźnie, że nie tylko studenci, ale także pracownicy naukowi coraz częściej sięgają po źródła elektroniczne pomijając ich wersje papierowe. Zgodnie z oczekiwaniami, w rezultacie badań empirycznych udowodniono, że największym zainteresowaniem pracowników cieszą się tytuły posiadające wysoką punktację Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Drugi dzień konferencji rozpoczęły prezentacje pracowników centrum NUKAT.
Pierwszy prowadzony przez p. Magdalenę Ruszkowską przedstawiał historię od powstania Centralnego Katalogu Tytułów Czasopism (CKTCz) do dołączenia do projektu NUKAT. Projekt powstania CKTCz został przyjęty przez rektorów bibliotek akademickich już w 1994 roku, jednak baza rozpoczęła swoją działalność we wrześniu 1996. Baza z czasem była coraz bardziej rozbudowywana. Od 1999 roku dodano do niej charakterystykę rzeczową wydawnictw ciągłych. Po decyzji o przeniesieniu bazy do NUKATu, stopniowo przenoszono rekordy do nowej bazy i w 2002 roku CKTCz zostało ostatecznie zamknięte.
Druga prezentacja p. Iwony Leonowicz i p. Magdaleny Rowińskiej dotyczyła najnowszych zmian w NUKAT, propozycji zmian i przyszłości projektu. Główne zmiany dotyczą dostosowania systemu katalogowania do zasad RDA (Resource Description and Access), które od kilku lat są wdrażane na świecie. Zostały także przedstawione problemy, z jakimi muszą się zmierzyć biblioteki przy wprowadzaniu nowych opisów.
Kolejny referat p. Magdaleny Rowińskiej zatytułowany „Czy nośnik ma znaczenie?” dotyczył również katalogowania elektronicznych tytułów w katalogu NUKAT, jednak z perspektywy nośnika, na którym zostały one wydane. Zostały przedstawione przykłady różnych rozwiązań dla katalogowania tytułów tylko elektronicznych, tytułów papierowych z wersją elektroniczną, a także innych nośników danych. Autorka poruszyła też zagadnienie katalogowania zasobów szeroko dostępnych w Internecie, które najczęściej nie są katalogowane przez biblioteki.
Ostatnia prezentacja w pierwszej sesji drugiego dnia konferencji dotyczyła technicznych aspektów dodawania i kontroli adresów URL w katalogu NUKAT i była prowadzona przez p. Macieja Jabłońskiego. Zostały w niej przedstawione główne techniczne rozwiązania związane z dodawaniem adresów URL do katalogu, możliwościami weryfikacji ich prawidłowości oraz dostępnością do modyfikacji tych adresów. Zdaniem autora obecnie nie ma skutecznego narzędzia do kontroli poprawności dużej ilości adresów URL, jakie znajdują się w katalogach bibliotek.
Ostatnia sesja konferencji została rozpoczęta prezentacją p. Izabeli Furgoł-Wali z Biblioteki Głównej Politechniki Śląskiej. Biblioteka ta jest wyjątkowa pod tym względem, że bardzo duży nacisk położono tam na tworzenie rekordów analitycznych, czyli katalogowanie niesamoistnych wydawniczo jednostek jak artykuł czy rozdział z książki. Jest to praca bardzo żmudna, ale dająca czytelnikom dużo pełniejszy obraz zawartości zbiorów. Autorka przedstawiła, jakie tematyki cieszyły się największym zainteresowaniem wśród użytkowników katalogu oraz sposobami przeniesienia tych rekordów do bazy NUKAT.
Następną prezentację miała p. Danuta Gurdak z Biblioteki Uniwersytetu Jana Pawła II w Krakowie. W referacie zostały określone aspekty czasopism, które mogą podnosić ich atrakcyjność dla potencjalnych użytkowników. Zaprezentowała rozwiązania, jakie są stosowanie na Uniwersytecie Jana Pawła II, aby przyciągnąć czytelników oraz w jak najlepszy sposób zaprezentować własne zbiory.
Przedostatni referat przedstawiony przez p. Danutę Adamowicz z Zakładu Narodowego im. Ossolińskich dotyczył zagadnienia reprintów czasopism. Ze względów formalnych wiele instytucji błędnie kataloguje reprinty, jako kolejne wydania czasopisma a i system katalogowania nie umożliwia w pełni wyróżnienia tej formy wydawniczej. Niejednokrotnie elementy dodane do reprintu (jak opracowanie naukowe czy komentarze) sprawiają, że dana pozycja nie powinna być już katalogowana jako czasopismo.
Ostatni referat dotyczył czasopism konspiracyjnych Lubelszczyzny do 1945 roku. Został on przedstawiony przez p. Annę Wojtysiak z Biblioteki Głównej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Przedstawiła ona dzieje czasopiśmiennictwa konspiracyjnego w tamtym rejonie od połowy XIX wieku. Obecnie głównymi problemami z utrzymaniem tej kolekcji w ramach biblioteki jest przechowywanie jej tak, aby niejednokrotnie wydawane na kiepskich materiałach tytuły zachowały swoją oryginalną formę, ale także sposób, w jaki powinny być one katalogowane. Bardzo ubogie opisy odnośnie roku czy miejsca wydania często uniemożliwiają prawidłowe skatalogowanie danego tytułu.
Juliusz Rzewuski
Biblioteka Kolegium Europejskiego w Natolinie
Komentarze